ابداع کننده تقویم شمسی کیست ؟
مطمئنا بیشتر شما در پاسخ به این سوال زیر لب گفته‌اید: خوب معلوم است، حکیم عمر خیام! اما راستش را بخواهید، خیام پایه‌گذار تقویم جلالی بوده است. پس ابداع کننده تقویم هجری شمسی کیست؟
احتمالا تعجب می‌کنید، وقتی می‌شنوید تقویم هجری شمسی ما حدود ۱۳۰ سال است موجودیت پیدا کرده و در این زمینه بیش از هرکسی وامدار منجم ایرانی دوران ناصرالدین شاه قاجار است.
حاج میرزا عبدالغفار خان نجم‌الدوله اصفهانی؛ این نام بلند را به‌خاطر بسپارید. کسی که لقب پدر تقویم هجری شمسی از آن اوست؛ منجم سلطنتی دربار قاجار و کسی که تمام زندگی‌اش را با ریاضیات و هندسه و نجوم گذراند. عبدالغفار که مقدمات علوم را نزد پدر فرزانه‌اش ملاعلی محمد اصفهانی آموخته بود، همزمان به تکمیل ریاضیات قدیم پرداخت. سپس در دارالفنون، ریاضیات جدید و شاخه‌هایی از علوم جدید را آموخت تا آنجا که سرانجام در ریاضیات و هیات و نجوم و تکلم، استاد شد و بر زبان‌های فرانسوی و انگلیسی تسلط یافت. وی ۲۰ ساله بود که معلم علوم ریاضی دارالفنون شد و دروسی مانند حساب و هندسه، جبر و مقابله، جغرافیا، مثلثات و مستقیم الخطوط، مثلثات کروی، نقشه کشی، تقسیم اراضی، راه‌سازی، پل‌سازی، نقشه‌کشی، قلعه‌سازی، برآورد و بازدید و مساحی را در نخستین مدرسه مدرن ایران تدریس می‌کرد. تقویم‌نویسی، شغلی موروثی در خانواده عبدالغفار بود، چنان که در تقویم فارسی ۱۲۹۱ هجری قمری می‌نویسد: «در این عصر از ۷۰ سال قبل هر کس در اصفهان یا تهران فنون ریاضی و نجوم ایرانی و فرنگی و فنونغریبه آموخته باشد، منشأ و مولد سرچشمه‌اش در خانواده مرحوم والد بوده و از این محل کسب نموده، بی واسطه یا با واسطه.»
منجم‌باشی‌گری نایب‌السلطنه، سال ۱۲۹۰ هجری قمری به عبدالغفار محول شد و پنج سال پس از آن ناصرالدین‌شاه لقب نجم‌الملک و سال ۱۳۱۳ لقب عالی‌تر نجم‌الدوله را به میرزا عبدالغفار اعطا کرد. پس از فوت برادر بزرگ ترش که عبدالوهاب نام داشت، استخراج و انتشار تقویم دولت به میرزا عبدالغفار نجم‌الدوله اختصاص یافت و دستور صادر شد که جز او هیچ‌کس حق انتشار تقویم ندارد. این منجم بزرگ، تقویم رسمی ۴۸ سال را از سال ۱۲۸۹ تا ۱۳۳۷ هجری قمری استخراج کرد. کار بزرگ میرزاعبدالغفار نجم‌الدوله که باعث می‌شود او را ابداع‌کننده تقویم هجری شمسی بدانیم، در سیزدهمین سال استخراج تقویم هجری قمری رخ داد.